Ο όρος ναρκισσισμός βασίζεται σε ένα πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, το Νάρκισσο, ο οποίος, όταν ανακάλυψε την αντανάκλαση του προσώπου του στα νερά μιας πηγής, γοητεύτηκε τόσο πολύ που δεν μπορούσε να σταματήσει να την κοιτάζει.
Η εικόνα του τον απορρόφησε τελείως, άρχισε να της μιλάει, την ερωτεύτηκε. Νόμιζε ότι κι εκείνη του μιλάει και αυτό τον απορρόφησε ακόμη περισσότερο. Μάλιστα λέγεται ότι θέλησε, βυθίζοντας το χέρι του στο νερό, να την αγγίξει και να την φέρει κοντά του.
Παρά τις προσπάθειές του όμως δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει την αγάπη του και παρέμεινε στη θέση αυτή αυτό-θαυμαζόμενος, μέχρι που υπέστη μαρασμό και πέθανε. Στη θέση εκείνη, μετά από λίγο καιρό, φύτρωσε και το ομώνυμο λουλούδι, ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων.
Κύρια χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας είναι μια έντονη αίσθηση μεγαλομανίας (στη φαντασία ή στην πραγματικότητα), παράλληλα με μια υπερευαισθησία στην αξιολόγηση και την κριτική των άλλων και μια έλλειψη ενσυναίσθησης που ξεκινά από την αρχή της ενηλικίωσης και είναι παρούσα σε διάφορα πλαίσια.
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας τείνουν να μεγαλοποιούν και να υπερβάλλουν τα κατορθώματα και τα ταλέντα τους, και έχουν πάντα την προσδοκία να αντιμετωπίζονται ως κάτι «ξεχωριστό», «εξαιρετικό», ακόμη και όταν δεν έχουν καταφέρει κάτι ιδιαίτερο. Συχνά επίσης νιώθουν ότι ακριβώς επειδή αποτελούν κάτι «ξεχωριστό», τα προβλήματά τους είναι μοναδικά και μπορούν να κατανοηθούν μόνο από άλλους «ξεχωριστούς» ανθρώπους. Η αίσθηση μεγαλομανίας και αυτοθαυμασμού όμως εναλλάσσεται με αίσθημα απαξίωσης και αυτοκριτικής.
Το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας διακατέχεται από φαντασιώσεις προβολής, διάκρισης, επιτυχίας και θαυμασμού από τους άλλους, δύναμης, λάμψης, ομορφιάς και εξιδανικευμένης αγάπης, αλλά και από χρόνια συναισθήματα φθόνου για όσους αντιλαμβάνεται ως πιο επιτυχημένους από τον ίδιο. Παρά το γεγονός όμως ότι οι φαντασιώσεις αυτές συνήθως υποκαθιστούν τη ρεαλιστική δραστηριότητα, όταν τελικά τίθενται σε ρεαλιστική βάση πραγματοποιούνται χωρίς διάθεση ευχαρίστησης και απόλαυσης, σαν να μην σημαίνουν κάτι ιδιαίτερο και με υπέρμετρη τάση φιλοδοξίας.
Οι σχέσεις με τους άλλους
Τα χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας δημιουργούν ιδιαίτερες δυσκολίες στη σύναψη και διατήρηση σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους γι’ αυτό και συχνά δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα. Η έντονη καχυποψία και η έλλειψη εμπιστοσύνης θέτουν ιδιαίτερες δυσκολίες. Η έλλειψη ενσυναίσθησης επίσης κάνει τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας να μην αναγνωρίζουν, να μην νιώθουν και να μην αισθάνονται τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Οι άλλοι άνθρωποι νιώθουν «σαν να μην τους βλέπουν», και απογοητεύονται μαζί τους ή απομακρύνονται. Για παράδειγμα, ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να δυσκολεύεται να νιώσει ότι ένας φίλος του έχει αγωνία για ένα συγκεκριμένο θέμα και να επιμένει να βγουν έξω για να διασκεδάσουν.
Ένα ακόμη στοιχείο της προσωπικότητας των ατόμων με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, το οποίο δημιουργεί προβλήματα στη σύναψη σχέσεων, είναι η χειριστικότητα, με άλλα λόγια η τάση χειρισμού των άλλων προκειμένου να επιτύχουν αυτό που θέλουν και τους δικούς τους στόχους. Μόλις γνωρίσουν ένα άτομο ή προκειμένου να δημιουργήσουν μια φιλία κατά βάθος αναζητούν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αυτό μπορεί να τους είναι χρήσιμο. Σαν οι άλλοι να αποτελούν πιόνια τα οποία κινούν προκειμένου να επιτύχουν αυτό που θέλουν. Σε μια ερωτική σχέση ο/η σύντροφος χρησιμοποιείται ως αντικείμενο προκειμένου να ενισχύσει τη δική τους παρουσία και αυτοεκτίμηση.
Αίτια
Όπως προαναφέρθηκε, η ανάπτυξη του βρέφους εκκινεί από μια ναρκισσιστική κατάσταση: το βρέφος νιώθει ότι αποτελεί το επίκεντρο του κόσμου και είναι απορροφημένο από τον εαυτό του. Αυτό αποτελεί ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης. Στη συνέχεια της εξέλιξης το βρέφος αρχίζει να αλληλεπιδρά με τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του, να δημιουργεί σχέσεις και να νιώθει ότι αποτελεί μια αυθύπαρκτη οντότητα.
Εάν όμως σε αυτό το στάδιο δεν συναντήσει ανταπόκριση από το περιβάλλον του, αν, για παράδειγμα, οι γονείς του είναι απόντες (φυσικά ή συναισθηματικά), ή είναι οι ίδιοι δέσμιοι των ναρκισσιστικών τους αναγκών, το βρέφος δεν μπορεί να εξελιχθεί, να αγαπήσει, και παραμένει προσκολλημένο στον εαυτό του, σαν τον Νάρκισσο, να αγαπά και να θαυμάζει μόνο τον εαυτό του.
Με άλλα λόγια, η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας δημιουργείται από μια έντονα τραυματική εμπειρία ή μια σειρά έντονων τραυματικών εμπειριών που αφορούν κυρίως τη σχέση προσκόλλησης/ αποχωρισμού από τους γονείς και αυτό αποτελεί και το πιο χαρακτηριστικό πρόβλημα ενός ατόμου με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: η δυσκολία να δεθεί συναισθηματικά και να εμπιστευθεί τους άλλους ανθρώπους.
Η συγκεκριμένη τραυματική εμπειρία έχει πραγματοποιηθεί κατά την παιδική ηλικία και η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού έχει σταματήσει σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης. Όμως, το τραύμα που έχει βιωθεί ήταν τόσο έντονο και ο πόνος τόσο ισχυρός που το άτομο για να τον αντέξει και να επιβιώσει άρχισε να δημιουργεί μια ψευδή εικόνα εαυτού, μια μάσκα, όπως προαναφέρθηκε, που τον προστατεύει από τον εξωτερικό κόσμο.
Η πεποίθηση όμως ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι κακοί και ότι δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη του έχει παραμείνει και επηρεάζει κάθε διάσταση της συμπεριφοράς του. Πολλά ναρκισσιστικά άτομα μάλιστα αναπτύσσουν την ικανότητα να εναλλάσσουν μια ποικιλία ρόλων και «ταυτοτήτων» ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται.
Συχνά, όμως, νιώθουν ότι δεν μπορούν να συσχετίσουν και να κατανοήσουν τις διαφορετικές πλευρές του εαυτού τους και νιώθουν φόβο αποξένωσης αλλά και αποκάλυψης της πραγματικής τους εικόνας.
