Οι γιορτές παραδοσιακά συνδέονταν με εκπλήξεις, συναισθηματικά δώρα και τελετουργίες γενναιοδωρίας. Όμως σε μια εποχή όπου το κόστος ζωής αυξάνεται ταχύτερα από τα εισοδήματα, ένα νέο φαινόμενο κυριαρχεί διεθνώς: ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι δεν επιθυμούν κοσμήματα ή gadgets, αλλά… την κάλυψη των βασικών τους εξόδων.
Έρευνες στις ΗΠΑ δείχνουν ότι η οικονομική πίεση έχει μετατοπίσει τις προτεραιότητες: ακόμη κι αν τα μετρητά παραμένουν το πιο δημοφιλές δώρο, ένας στους πέντε θα προτιμούσε να του πληρώσουν λογαριασμούς, ενοίκιο ή χρέη. Δεν πρόκειται απλώς για πρακτικότητα· πρόκειται για ένα «συμβολικό» δώρο ασφάλειας σε περιβάλλον αβεβαιότητας.
Σύμφωνα με ευρωπαϊκές έρευνες καταναλωτών, πάνω από το 60% των νοικοκυριών αναμένει ότι θα ξεφύγει από τον προϋπολογισμό του κατά την περίοδο των γιορτών, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό δηλώνει ότι το πιο χρήσιμο δώρο θα ήταν η κάλυψη οικιακών δαπανών ή η μείωση χρεών. Στην Ελλάδα, έρευνες οικονομικής εμπιστοσύνης δείχνουν ότι οι πολίτες δίνουν προτεραιότητα στην πληρωμή λογαριασμών έναντι οποιασδήποτε δαπάνης για μη απολύτως απαραίτητα είδη και αυτό αντικατοπτρίζεται και στα δώρα: πιο «χρήσιμα», λιγότερο «πολυτελή».
Η οικονομική βοήθεια ως δώρο για τις γιορτές
Αυτό που αναδεικνύουν τα δεδομένα είναι η ιεράρχηση αναγκών σε περιόδους οικονομικής πίεσης. Στις ΗΠΑ, κορυφαία αιτήματα είναι οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας, το ενοίκιο και το χρέος πιστωτικών καρτών. Αντίστοιχα, στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, οι ενεργειακοί λογαριασμοί αποτελούν την πιο βαριά επιβάρυνση του οικογενειακού προϋπολογισμού, ενώ για πολλά νέα ζευγάρια, το ενοίκιο ή η δόση στεγαστικού καταναλώνει πάνω από το 40% του εισοδήματός τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, η οικονομική βοήθεια ως δώρο λειτουργεί ως άμεση αποφόρτιση: μπορεί να μη μοιάζει εορταστική, αλλά ανταποκρίνεται σε πραγματικές ανάγκες.
Η ψυχολογία πίσω από το φαινόμενο
Οι οικονομολόγοι αναφέρουν ότι σε περιόδους υψηλής αβεβαιότητας, οι άνθρωποι τείνουν να επιλέγουν δώρα που μειώνουν τον κίνδυνο και ενισχύουν το αίσθημα ελέγχου. Πρόκειται για γνωστό μηχανισμό στη συμπεριφορική οικονομική: όταν αυξάνεται το στρες, ενισχύεται η αξία των αποφάσεων που σχετίζονται με ασφάλεια και χρησιμότητα.
Παράλληλα, οι κοινωνιολόγοι επισημαίνουν ότι τα δώρα αποτελούν μορφή κοινωνικού δεσμού. Το να προσφέρει κανείς οικονομική «ανάσα» σε έναν δικό του άνθρωπο μπορεί να θεωρηθεί πράξη φροντίδας και αλληλεγγύης, όχι λιγότερο συναισθηματική από ένα παραδοσιακό δώρο.
Το μετα-εορταστικό σοκ
Όμως τα στοιχεία αποκαλύπτουν και κάτι ακόμη: το «μεθεόρτιο οικονομικό άγχος». Το φαινόμενο εντοπίζεται πλέον διεθνώς: μετά τον Δεκέμβριο, ένα σημαντικό μέρος των νοικοκυριών αναγκάζεται να περιορίσει έξοδα, να καθυστερήσει πληρωμές ή να επιλέξει φθηνότερες διατροφικές λύσεις.
Η απόσταση ανάμεσα σε όσα ξοδεύουμε για τους άλλους και σε όσα τελικά λαμβάνουμε σε δώρα εντείνει το αίσθημα ότι οι γιορτές καταλήγουν να μας «χρεώνουν» την επόμενη χρονιά.
vita.gr
