Η μοναξιά έχει εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Ένας στους τρεις ενήλικες στις ΗΠΑ δηλώνει ότι ένιωσε μοναξιά τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα τον τελευταίο χρόνο. Σαν αποτέλεσμα, έχουμε την άνοδο των AI companions για σύνδεση και παρηγοριά.
Οι ψηφιακοί φίλοι μας, μας υπόσχονται ενσυναίσθηση, συζήτηση και συντροφιά οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Είναι αυτοί οι μη επικριτικοί συνομιλητές μας σε έναν κόσμο όπου η αυθεντική ανθρώπινη επαφή, συχνά μοιάζει απρόσιτη.
Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ένα παράδοξο: τα εργαλεία που οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε για να νιώσουμε λιγότερο μόνοι σήμερα, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εντείνουν το αίσθημα αποσύνδεσης.
ΑΙ companions: Τα αποτελέσματα της έρευνας
Στη μελέτη που εξετάστηκε η εξέλιξη της σχέσης ανθρώπου–τεχνητής νοημοσύνης και οι επιπτώσεις της AI στην ψυχική υγεία, τα δεδομένα έδειξαν ότι οι χρήστες στρέφονται συχνά σε αυτά τα συστήματα επειδή αισθάνονται αγχωμένοι ή απομονωμένοι στις σχέσεις τους στον πραγματικό κόσμο.
Αρχικά, οι AI σύντροφοι φαίνεται να βοηθούν. Η χρήση τους οδήγησε σε αυξημένη συναισθηματική έκφραση: οι χρήστες ανοίγονταν περισσότερο, μοιράζονταν τα συναισθήματά τους πιο ελεύθερα και διατύπωναν σκέψεις που ίσως διαφορετικά θα καταπίεζαν.
Ωστόσο, τα γλωσσικά μοτίβα αποκάλυψαν και μια ανησυχητική μετατόπιση: αυξημένες εκφράσεις μοναξιάς, ακόμη και αυτοκτονικών τάσεων. Οι ίδιοι λοιπόν οι ψηφιακοί φίλοι που βοηθούν τους χρήστες να αντιμετωπίσουν τη μοναξιά μπορεί, άθελά τους, να την εντείνουν όταν απουσιάζει η ανθρώπινη επαφή.
Η εξέλιξη της σχέσης ανθρώπου–AI companion ακολουθεί ενδιαφέροντα μοτίβα που θυμίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως τις περιέγραψε το 1978 ο ερευνητής του πανεπιστημίου του Τέξας Mark J. Knapp.
Στην αρχή, οι άνθρωποι βιώνουν ανακούφιση και συναισθηματική άνεση. Ο ψηφιακός σύντροφος ακούει, θυμάται λεπτομέρειες και απαντά με ζεστασιά. Όμως, όσο βαθαίνει η συναισθηματική εξάρτηση, πολλοί αρχίζουν σταδιακά να αποσύρονται από τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με την πάροδο του χρόνου, οι χρήστες μπορεί να νιώσουν πιο έντονη μοναξιά και μειωμένη συμμετοχή στη ζωή εκτός οθόνης. Η άνεση που προηγουμένως φαινόταν υποστηρικτική, μπορεί σιωπηλά να μετατραπεί σε εξάρτηση στην πορεία.
Αυτά τα μοτίβα επιβεβαιώνονται από ένα αυξανόμενο αριθμό ερευνών.
Τι έχουν αποκαλύψει άλλες μελέτες
Μια μεγάλη έρευνα σε περισσότερους από 1.000 χρήστες μίας εκ των πρώτων και πιο διαδεδομένων εφαρμογών AI έδειξε ότι ενώ το 90% των συμμετεχόντων ξεκίνησε τη χρήση για να αντιμετωπίσει τη μοναξιά, η παρατεταμένη χρήση οδήγησε στις περισσότερες περιπτώσεις σε συναισθηματική εξάρτηση και μειωμένο κίνητρο για κοινωνικές επαφές.
Αντίστοιχα, μελέτη του Harvard Business School διαπίστωσε ότι οι AI companions μπορούν να μειώσουν προσωρινά τη μοναξιά, προειδοποιώντας όμως ότι οι μακροπρόθεσμες ψυχολογικές συνέπειες παραμένουν ανεξερεύνητες.
Παράλληλα, νεότερες πλατφόρμες μαρτυρούν το πόσο «κανονικοποιείται» η συναισθηματική οικειότητα με τα chatbots: οι χρήστες πλέον δημιουργούν «φιλίες», «σχέσεις μέντορα» ή ακόμη και «ρομαντικές σχέσεις» με AI χαρακτήρες.
Η ακαδημαϊκή έρευνα υπογραμμίζει τόσο τα θετικά όσο και τους κινδύνους αυτών των σχέσεων. Πρόσφατες αναλύσεις δεκάδων χιλιάδων συνομιλιών με AI companions αποκαλύπτουν μοτίβα σχέσεων και ψυχολογικής βλάβης — από παραβατικές ή χειριστικές συμπεριφορές μέχρι παραβιάσεις ιδιωτικότητας και κινδύνους αυτοτραυματισμού — που συχνά παραμένουν αόρατα λόγω της ιδιωτικής φύσης αυτών των αλληλεπιδράσεων.
Ομοίως, μεγάλες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με μικρότερο κοινωνικό δίκτυο είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν την συντροφιά της AI, ωστόσο η εντατική χρήση συνδέεται σταθερά με χαμηλότερη ψυχολογική ευημερία. Ακόμη και όταν τα chatbots καλύπτουν προσωρινά συναισθηματικές ανάγκες, δεν αντικαθιστούν την αυθεντική ανθρώπινη σύνδεση, αφήνοντας τους χρήστες πιο ευάλωτους σε ψυχολογικούς κινδύνους.
Η γοητεία της συντροφιάς της AI είναι αναμφισβήτητη. Αυτά τα συστήματα είναι συνεχώς διαθέσιμα, πάντα προσεκτικά και δεν κρίνουν. Για άτομα που αντιμετωπίζουν άγχος, πένθος ή κοινωνική απομόνωση, αυτός ο συνδυασμός μπορεί να είναι βαθιά καθησυχαστικός.
Ωστόσο, αυτή η «τελειότητα» είναι ακριβώς που τα καθιστά επικίνδυνα. Οι AI companions προσομοιώνουν τη φροντίδα — αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα, επικυρώνουν τις σκέψεις και ποτέ δεν διαφωνούν ούτε κουράζονται. Αυτό δημιουργεί έναν ισχυρό κύκλο ανατροφοδότησης που μπορεί να κάνει τις ανθρώπινες σχέσεις — με όλη την τριβή, την απρόβλεπτη φύση και τις ατέλειές τους — να φαίνονται συγκριτικά, κουραστικές. Με τον καιρό, οι άνθρωποι ενδέχεται να αποσυρθούν στον πιο ομαλό και ασφαλή χώρο της ψηφιακής οικειότητας, αντικαθιστώντας την αυθεντική σύνδεση με μια συναισθηματική προσομοίωση.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι AI companions δεν έχουν αξία. Για ορισμένους μπορούν να λειτουργήσουν ως προσωρινά στηρίγματα. Ωστόσο, η αντικατάσταση των ανθρώπινων σχέσεων αποτελεί έναν επικίνδυνο συμβιβασμό.
Η επιδημία της μοναξιάς δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί έτσι, λένε οι ειδικοί. Ο κίνδυνος δεν είναι ότι οι AI companions δεν νοιάζονται, αλλά ότι «νοιάζονται» υπερβολικά — και ίσως πολύ προβλέψιμα — αντικατοπτρίζοντας τα συναισθήματά μας τόσο πειστικά, που σταματάμε να αναζητούμε την αυθεντική κατανόηση.
Αν η μνήμη, η αφή, η παρουσία και ο κοινός κίνδυνος είναι τα θεμέλια του αισθήματος του ανήκειν, τότε η ερώτηση δεν είναι: «Μπορεί ένας AI φίλος να μειώσει τη μοναξιά;», αλλά: «Θα επαναφέρει κάποιον στην ανθρώπινη σύνδεση — ή θα τον απομακρύνει από αυτήν;»
Η απάντηση μπορεί να καθορίσει αν η τεχνητή συντροφιά είναι μια γέφυρα επικοινωνίας ή ένα όμορφα σχεδιασμένο εμπόδιο ανάμεσά σε εμάς και τον κόσμο.
vita.gr
